معرفی
فناوری نانو یکی از مهمترین فناوریهای قرن ۲۱ محسوب میشود که انقلابی در تمامی جوانب زندگی بشر ایجاد کرده است؛ به طوریکه جامعه جهانی در پی گسترش این فناوری در ابعاد مختلف است. جمهوری اسلامی ایران نیز همگام با جامعه جهانی از سال ۲٠٠۱ در جهت بهره برداری از قابلیتهای فناوری نانو اقدام به تشکیل ستاد ویژه توسعه فناوری نانو نموده است.
علاوه بر تلاش در ترویج فناوری نانو در سطح عموم مردم، دانش آموزان، متخصصان و فناوران، لازم است جایگاه تک تک بازیگران عرصه این فناوری در کشور، از دانشگاهها و مراکز علمی گرفته تا شرکتها و سازمانهای تجاری نیز معین گردد. برگزاری جشنوارههای فناوری نانو میتواند علاوه بر توجه به این دو مهم، اهداف زیر را نیز دنبال کند:
شناخت پتانسیلهای تحقیقاتی و صنعتی
تقویت همکاری بین صنعت و دانشگاه
نفوذ فناوریهای توسعه یافته نانو در صنایع موجود
زمینهسازی برای حضور شرکتهای نانو در بازارهای بینالمللی
ارتقای دانش عمومی در حوزه فناوری نانو
تقدیر از برترین محصولات فناوری نانو
با توجه به برگزاری نمایشگاه فناوری نانو به صورت سالیانه، ستاد توسعه فناوری نانو در نظر دارد پانزدهمین نمایشگاه فناوری نانو (Iran Nano 2024) را در تاریخ 13 الی 16 آبان ماه 1403 در محل دائمی نمایشگاههای بین المللی تهران برگزار نماید.
بخشهای جشنواره
در جشنواره فناوری نانو، نهادهای فعال در سه قالب حضور خواهند داشت. همچنین برگزاری کارگاههای تخصصی جایگاه خاصی خواهد داشت.
• نهادهای ترویجی شامل باشگاه دانشآموزی، فروشگاه کتاب تخصصی، انجمنهای دانشگاهی و شرکتهای آموزشی؛
• مراکزعلمی شامل آزمایشگاه، دانشگاه و پژوهشگاه، پارک و مرکز رشد؛
• شرکتهای صنعتی در ۱۲ بخش (Pavilion) سازندگان تجهیزات، خودرو، آب و محیط زیست، بهداشت و سلامت، ساختمان، کشاورزی و بسته بندی، نانومواد، نساجی، نفت و صنایع وابسته، بازرگانی؛ شرکتهای مشاورهای – خدماتی و کارگزاران خدمات فناوری و بخش بینالملل؛
نهادهای ترویجی
نهادهای ترویجی اعم از شرکتهای ترویجی و گروههای دانشجویی از آغاز فعالیتهای ستاد نانو نقش مهمی در ترویج و آموزش فناوری نانو در بین قشر دانشگاهی برعهده داشتند. ستاد نانو با درنظرگیری حمایتهای ویژه از فعالیتهای ترویجی، توانست در طی ۱۸ سال ذهن دانشجویان و اساتید دانشگاهها را با فناوری نانو آشنا کند و پایهگذار انجام فعالیتهای پژوهشی در این حوزه باشد.
به مدد این فعالیتها و حمایتها، این فناوری امروزه تا حدود زیادی در مراکز دانشگاهی کشور و صنایع گوناگون شناخته شده است. شاهد این مدعا تعداد رو به افزایش پایاننامههای دانشجویی و طرحهای پژوهشی در زمینه فناوری نانو و ابراز علاقمندی صنایع جهت به کارگیری این فناوری در تولیدات خود است.
ستاد نانو با هدف آشنایی عموم افراد با فناوری نانو، برنامههای متنوعی را در بخشهای ترویجی نمایشگاه تدارک دیده بود.
در سیزدهمین جشنواره و نمایشگاه فناوری نانو، نهادهای ترویجی بخشهایی چون باشگاه دانشآموزی فناوری نانو، نشریات، فروشگاه محصولات علمی و آموزشی فناوری نانو، تاریخ نمای فناوری نانو در ایران و غرفه انجمنهای علمی را به خود اختصاص داده بودند.
۱. فروش کتب فناوری نانو با تخفیف در ۴ روز نمایشگاه:
در ایام برگزاری جشنواره و نمایشگاه فناوری نانو، محصولات علمی و آموزشی حوزه نانو با تخفیف به بازدیدکنندگان عرضه شد.
در این دوره از جشنواره همچون سالهای گذشته، علاوه بر کتابهای عمومی و تخصصی، فیلمهای علمی-آموزشی و نرمافزارهای تخصصی و کاربردی در زمینه فناوری نانو نیز در اختیار علاقمندان به این علم قرار گرفت. از این میان میتوان به نرم افزار چند رسانهای «فناوری نانو در ایران» ویژه جشنواره و نمایشگاه فناوری نانو و انیمیشن کاربرد فناوری نانو در صنعت خودرو اشاره داشت.
۲. آموزش نانو در قالب چند رسانه در سیزدهمین نمایشگاه فناوری نانو
در نمایشگاه فناوری نانو فعالیتهای چندرسانهای ستاد نانو برای آموزش عمومی این فناوری در غرفهای با عنوان «رسانه نانو» ارائه میشود. ماهنامه فناوری نانو، پیامنمای فناوری نانو و پایگاه اینترنتی ستاد نانو، عناوین فعالیتهایی است که در این غرفه معرفی شدند.
۳. مجلات علمی پژوهشی
در نمایشگاه فناوری نانو علاوه بر ماهنامه فناوری نانو فصلنامه «علوم و صنایع شیمیایی گام پارت» در حوزه مواد و عمومی، در بخش نشریات نمایشگاه حضور داشتند. و نیز غرفه مربوط به یکی از زیرمجموعههای ستاد در خصوص کمک به نشریات داخلی در راستای افزایش و رسیدن به استانداردهای بینالمللی حضور داشت.
۴. غرفه انجمنهای علمی؛ ارائه دستاوردهای دانشجویی فناوری نانو
انجمنهای علمی با حضور در جشنواره و نمایشگاه فناوری نانو ضمن ارائه فعالیتهای دانشجویی خود در زمینه فناوری نانو، بستری را فراهم کردند تا دانشآموزان با موضوعات و فضای فعالیتهای تحقیقی نانو در دانشگاه بیشتر آشنا شوند. در دورههای پیشین این نمایشگاه انجمنهای علمی متعددی از دانشگاههای مختلف حضور داشتند.
۵. ستاد نانو هرساله جهت رفاه حال دانشجویان دانشگاهها و نیز امکان بازدید از نمایشگاه توسط دانشجویان دانشگاههای شهرستان با هماهنگی دانشگاهها اقدام به برگزاری تور دانشجویی نمود. از دستاوردهای این مهم بازدید بیش از ۱۰۰۰ دانشجو رشتههای مرتبط با فناوری نانو از نمایشگاه نانو سالهای گذشته بود.
۶. باشگاه دانشآموزی نانو در سیزدهمین جشنواره فناوری نانو؛
باشگاه دانشآموزی نانو با چهار بخش اصلی در جشنواره سیزدهم حضور یافت. «پروژههای دانشآموزی»، «آزمایشهای ساده نانو»، «انتشارات نانو» و «معرفی فعالیتهای باشگاه» بخشهای اصلی فعالیتهای باشگاه را تشکیل میداد.
ثبتنام در المپیاد دانشآموزی علوم و فناوری نانو، شمارههای ماهنامه زنگ نانو، عضویت در باشگاه خبرنگاران نانو و معرفی پایگاه اینترنتی باشگاه نیز سایر فعالیتهای صورت گرفته در غرفه باشگاه را شامل میشدند.
در طول برگزاری سیزدهمین نمایشگاه فناوری نانو بیش از ۳۰۰۰ دانشآموز، ازبخشهای مختلف باشگاه دانشآموزی نانو دیدنکردند.
در آخرین روز از برگزاری نمایشگاه فناوری نانو نیز منتخبین این حوزه مورد تقدیر واقع شدند.
• آزمایشهای ساده نانو
بخش آزمایشهای ساده نانو با ارائه چندین آزمایش پیرامون ساخت نانومواد با روشهای مختلف تولید نانوساختارها و آشنایی با تجهیزات نانو به خوبی توانست نظر بازدیدکنندگان را از تمام گروههای سنی به خود جذب کند.
• باشگاه خبرنگاران نانو
باشگاه نانو در این بخش، به علاقمندان جهت تهیه اخبار و مطالب آموزشی از رویدادهای فناوری نانو در ایران و جهان کارت عضویت افتخاری اهدا کرد.
• المپیاد دانشآموزی علوم و فناوری نانو
• خبرنامه باشگاه دانشآموزی
• انتشارات باشگاه
مراکز پژوهشی
در سیزدهمین جشنواره و نمایشگاه فناوری نانو، دستاوردهای تحقیقاتی و صنعتی دانشگاهها و پژوهشگاهها در قالب ۱۵ غرفه ارائه شده بود. ارائه دستاوردهای تحقیقاتی در بخش مراکز علمی-تحقیقاتی این دوره از جشنواره در راستای رفع نیازهای صنعت، سهم عمده این دستاوردها را تشکیل میداد.
خدمات آزمایشگاهی فناوری نانو
شبکه آزمایشگاهی فناوری نانو در پانزدهمین سال فعالیت خود با حمایت از ساخت بیش از ۱۰۰ مورد تجهیزات آزمایشگاهی کارنامه درخشانی از خود برجای گذاشته است. در حال حاضر از ۱۳۰ آزمایشگاه ثبت شده در پایگاه دادههای شبکه، بالغ بر ۵۶ آزمایشگاه کشور به عنوان عضو قطعی و ۱۱ آزمایشگاه به عنوان عضو آزمایشی با شبکه آزمایشگاهی فناوری نانو در تعامل هستند.
مرکز رشد؛ سکوی ورود به بازار
مرکز رشد فناوری مرکزی است تحت مدیریت متخصصان حرفهای که با ارائه خدمات حمایتی پیوسته و قابل دسترسی و همچنین ارائه مشاورههای لازم، در راستای ایجاد و توسعه حرفههای جدید توسط فن آفرینان در قالب واحدهای فناور خصوصی و در جهت توسعه اقتصادی فعالیت میکند.
به دوره استقرار موسسات حقوقی در مراکز رشد به منظور تکمیل اهداف تجاریسازی و ایجاد کسب و کار کوچک، دوره رشد گفته میشود. واحدهای فناور پس از اتمام دوره استقرار یا به عبارتی دوره رشد، و دستیابی به معیارهای رشد یافتگی در دو سطح عالی (رتبه A) و سطح خوب (رتبه B)، از مرکز رشد خارج میشوند. خروج واحدهای فناور از مرکز بر طبق سطح بندی زیر صورت میگیرد که عبارتست از:
سطح A: در این سطح واحد فناور میبایست موفق به تولید نیمه صنعتی محصول بر طبق ایده محوری، راهاندازی پایلوت، تجاری سازی و فروش محصول و یا فروش دانش فنی شده باشد.
سطح B: در این سطح واحد فناور میبایست موفق به تولید محصول بر طبق ایده محوری در مقیاس آزمایشگاهی و در مقیاس نیمه صنعتی شده باشد.
در این دوره از جشنواره فناوری نانو، ۱۰ مرکز رشد در بخش پارکها و مراکز رشد حضور داشتند.
شرکتهای صنعتی
در سیزدهمین جشنواره فناوری نانو، نهادهای فعال در قالب نهادهای ترویجی شامل باشگاه دانشآموزی، فروشگاه کتاب تخصصی، انجمنهای دانشگاهی و شرکتهای آموزشی؛ ۲۰ مرکز علمی از جمله دانشگاه و پژوهشگاه؛ ۱۹ آزمایشگاه؛ ۱۰ مرکز رشد؛ ۸۶ شرکت صنعتی در ۱۲ بخش سازندگان تجهیزات، خودرو، آب و محیط زیست، بهداشت و سلامت، ساختمان، کشاورزی و بسته بندی، نانومواد، نساجی، نفت و صنایع وابسته، بازرگانی؛ شرکتهای مشاورهای خدماتی و کارگزاران خدمات فناوری و بخش بینالملل؛ حضور داشتند.
شرکتهای فعال در زمینه کشاورزی و بستهبندی
در جشنواره امسال کیفیت محصولات ارائه شده در بخش کشاورزی و بستهبندی به مراتب بیشتر از سال گذشته بود و این امر نشان از پیشرفت این حوزه در بکارگیری فناوری نانو داشت.
ماشینهای خنثی کننده گاز اتیلن و مواد فرار یکی از محصولات ارائه شده در این بخش بود که به کمک نانوجاذبهایی از قبیل زئولیت، گازهای مضر که باعث فساد میوهها میگردند را جذب میکند. محصول دیگر ساچتهای محافظت کننده میوه و سبزیجات جهت یخچال خانگی است و تا مدت ۳ ماه قابل استفاده است. نانوفیبر سلولزی نیز دیگر محصول ارائه شده در فضای نمایشگاهی فناوری نانو بود که به دو روش بالا به پایین و پایین به بالا از طیف وسیعی از مواد اولیه نظیر چوب، ضایعات چوبی، ضایعات کشاورزی و سایر منابع نانوسلولز بدست میآید. باتوجه به زیست تخریب پذیر بودن آن کاربردهای متنوعی نظیر کاغذسازی، نانوکامپوزیت، زیست پزشکی، پزشکی، صنایع غذایی و بسته بندی، صنایع نساجی، داروسازی، وسایل ورزشی، خودرو، هوافضا، صنایع دفاع و غیره دارند.
شرکتهای فعال در زمینه آب و محیطزیست
جنگ آینده ملتها بر سر آب است. چرا که منابع آبی جهان در حال تهدید به نابودی است. اگر آب پاکیزه برای کشاورزی استفاده نشود مواد آلاینده وارد گیاهان شده و مشکلات زیادی را برای بشر بوجود میآورد. از سویی در زمینه آب آشامیدنی نیز بحث تصفیه از اهمیت بالایی برخوردار است. فرآیندهای کنونی برای تصفیه آب کامل نیستند و اکنون فناوری نانو نشان داده است که به لحاظ فنی و اقتصادی و میتواند آب تصفیه شده با قیمت و کیفیت بالاتری را در اختیار بشر قرار دهد.
عمده تفاوت نمایشگاه امسال نسبت به سالهای گذشته ارائه غشای نانوفیلتراسیون بوده است که در خلال برگزاری نمایشگاه نانو نیز توسط رئیسجمهور از خط تولیدنیمه صنعتی آن رونمایی شد. این دستاورد تحولی بزرگ در حوزه آب و محیطزیست با استفاده از فناوری نانو در کشور بوده و بسیار با ارزش است.
شرکتهای فعال در حوزه بهداشت و سلامت
در جشنواره امسال تعداد شرکتهای حاضر در بخش بهداشت و سلامت تقریبا معادل سال قبل بود اما با این تفاوت که کیفیت محصولات ارائه شده به مراتب بیشتر بود. نکته جالب توجه در این دوره از جشنواره این بود که اغلب شرکتهای حاضر، دارای مجوزهای نانومقیاس و تأییدیه کمیته نانووزارت بهداشت بودند. همچنین تعدادی از شرکتهایی که در این حوزه فعالیت داشتند در بخش پارکها و مراکز رشد و برخی دیگر نیز در بخش نانومواد به ارائه دستاوردهای خود پرداخته بودند
شرکتهای تجهیزاتساز
در نمایشگاه امسال ۲۴ شرکت تجهیزاتساز به ارائه دستاوردهای خود در زمینه فناوری نانو پرداختند. در این دوره ۷ محصول جدید ارائه شد که از این تعداد سه دستگاه در خلال برگزاری جشنواره و نمایشگاه فناوری نانو رونمایی شد.
در بخش تجهیزاتسازان سیزدهمین جشنواره و نمایشگاه فناوری نانو ۲۴شرکت تجهیزاتساز به ارائه دستاوردهای خود پرداختند. متین آزمای اصفهان، مرکز فناوری خلاء جهاد دانشگاهی شریف، توسعه حسگرسازان آسیا، توسعه فنآوری مافوق صوت، فناوری خلاء کهربا، بهرام عدیمی، نانومتری پژوه، پژوهشی کیمیا شنگرف پارس، مغناطیس دقییق کویر، پوششهای نانوساختار، توسعه صنایع تصویربرداری پرتونگار پرشیا، تجهیزآفرینان نوری پارسه، تاف فناور پارس، تجهیزاتسازان پیشتاز، فناوران نانومقیاس، آراپژوهش، شرکت طیفگستر فراز، فناوری نانوساختار آسیا، یارنیکان صالح، نانوسیستم پارس، پلاسما فناور امین، پیامآوران نانوفناوری فردانگر، موسسه توسعه صنعت روز و خلاءپوشان فلز اسامی این ۲۴ شرکت است.
شرکتهای فعال در صنعت خودرو
با رویکر مناسبی که در بکارگیری فناوری نانو در صنعت خودرو صورت گرفته که در حال پشت سر گذاشتن مراحل دریافت استاندارهای حوزه خودرو هستند. درحال حاضر ممکن است نقش بسیار پررنگی در صنعت خودرو نداشته باشند اما در آیندهای نزدیک شاهد ارائه خودروی نانویی ایرانی با ۵دستاورد نانویی به بازار خواهیم بود.
شرکتهای ساختمانی
نقطه قوت بخش ساختمان سیزدهمین نمایشگاه فناوری نانو نسبت به سالهای گذشته، ارائه پودر نانوسیلیس با کاربرد در صنایع ساختمان و لاستیک بوده است که در روزهای میانی برگزاری جشنواره از خط تولید صنعتی آن نیز رونمایی شد. از سویی ارائه دستاوردهایی در حوزه آئروژل، رنگهای ساختمانی و ضد آب و لک کردن نمای ساختمان نیز از نقاط قوت این دوره از جشنواره به شمار میرفت.
شرکتهای فعال در حوزه نانومواد
پیش از این تمرکز عمده این بخش بر روی تولید نانومواد بود اما اکنون با پیشرفتهای صورت گرفته به دنبال بکارگیری این مواد در محصولات مختلف هستیم. تولیدفیلترهایی بر پایه نانولولههای کربنی و یا تولید نانولولههای کربنی بعنوان پلیمر رسانا مؤید همین نکته است. با توجه به آینده بکارگیری نانومواد در محصولات مختلف باید به دنبال این باشیم تا از نانومواد یک نماد تجاری معتبر و شناخته شدهای ارائه دهیم. چرا که کاربردهای گستردهای برای این حوزه در نظر گرفته شده است و پرداختن به آن میتواند جایگاه خوبی برای این حوزه به وجود آورد.
شرکتهای فعال در حوزه نساجی
دستاوردهای ارائه شده از فناوری بالاتری برخوردار بودند و از سوی دیگر این شرکتها موفق به اخذ مجوزهای نانومقیاس و کمیته فناوری نانو وزارت بهداشت شده بودند. نکته قابل توجه در جشنواره امسال استقبال گسترده بازدیدکنندگان از غرفههای حاضر در بخش نساجی بود. از این رو میتوان به افزایش مطلوبیت و اقبال مردم نسبت به استفاده از منسوجات تولید شده مبتنی بر فناوری نانو پیبرد.
شرکتهای ارائهکننده خدمات
در جشنواره امسال شرکتهای خدماتی همچون سال گذشته بصورت مسنجم در کنار یکدیگر قرار نداشتند. برخی از این شرکتهای خدماتی بر اساس توانایی و فعالیتهای خود در بین شرکتهای صنعتی گنجانده شده بودند.
از شرکتهای ارائهکننده خدمات حاضر در سیزدهمین جشنواره نانو میتوان کریدور خدمات فناوری، کمیته استاندارسازی ستاد نانو، سنجش فناوری خاورمیانه، صندوق توسعه فناوریهای نوین، صندوق پژوهش و فناوری غیردولتی توسعه فناوری نانو، رایا صدرا آتی، دریچه نوآوران جوان، مهندسی مواد آرای آویسا، بازرگانی نانو تجارت اهورا و... را نام برد.
شرکتهای بینالمللی
موفقیت در عرصههای علم و فناوری، مستلزم تعامل سازنده با دیگر کشورها و سازمانهای بینالمللی و منطقهای است. در این بین، نگاه ایران به روابط بینالمللی براین اساس است که در بین نهادهای اصلی منطقهای و بینالمللی، حضور و نقش موثر داشتهباشد بهگونهای که اگر در آینده مجمعی جهانی برای فناوری نانو تشکیل شد، ایران نیز بعنوان یکی از اعضای مؤثر آن معرفی شود که دستیابی به این امر مستلزم تشکیل نهادهای بینالمللی و تصویب قوانین و استانداردهای بینالمللی است.